قدیمی ترین هتل جهان کجاست؟
گرچه هنوز قدیمی ترین هتل جهان به عنوان میراث جهانی به ثبت یونسکو نرسیده و تنها پشتوانه اش ثبت ملی آن در سال ۴۰ است، اما این باور که مهمانسرای عباسی اصفهان با ۳۲۰ سال قدمت تاریخی می تواند به این عنوان نایل شود، در بین دست اندرکاران آن وجود دارد.
مهمانسرای عباسی با پشتوانه ۳۲۰ ساله هنوز به عنوان قدیمی ترین هتل دنیا به جهانیان معرفی نشده است.
اقتصادگردشگری، لیلا جودی_ «از قدیمی ترین هتل جهان گزارش می کنم…» این جمله ای است که گزارشگر شبکه خبری CNN اسفندماه سال گذشته در جریان برگزاری اجلاس اپک در اصفهان به سراسر جهان مخابره کرد.
علاوه بر این گزارشگر، سایر خبرنگاران شبکه های تلویزیونی که برای پوشش اخبار این اجلاس در اصفهان گرد آمده بودند، با عناوینی چون «زیباترین هتل جهان» و «قدیمی ترین هتل جهان» اخبار خود را اطلاع مخاطبان خود رساندند.
این مهمانسرا یادگاری از دوران صفوی است که شهر اصفهان در آن ایام اعتلا و شکوه ویژه ای یافت به گونه ای که آن را «نصف جهان» نامیدند.
در میان آثار معماری به جای مانده از عصر صفوی مجموعه مدرسه، بازار و کاروانسرایی به جای مانده که در کنار خیابان چهارباغ اصفهان جای گرفته است. این مجموعه در سال های حکومت آخرین پادشاه صفوی شاه سلطان حسین ساخته شد.
شاه سلطان حسین این مجموعه را به مادرش پیشکش کرد از این رو به کاروانسرای مادرشاه مشهور شد. مادر شاه سلطان حسین هم کاروانسرا را وقف مدرسه چهارباغ کرد که عواید آن برای نگهداری از مدرسه و معاش طلاب استفاده شود.
با شکوفایی اقتصاد ایران در عصر صفوی ساختن بناهای عظیم و سودمند چون بازار، مدرسه، پل، سد، آب انبار، مسجد و برج کبوتر رواج یافت اما شاخص ترین بناهای آن دوره مجموعه کاروانسراهاست.
از کاروانسراها علاوه بر اقامت کاروانیان و بازرگانان به عنوان فضایی برای نگهداری کالا و مبادلات بازرگانی هم استفاده می شد. سادگی و در عین حال زیبایی کاروانسرای مادرشاه با فضایی دلگشا و آرام، شکوه و زیبایی میدان نقش جهان را به یاد می آورد.
این کاروانسرا در دو طبقه و صحن وسیع ساخته شده که از میان آن نهر فرشادی می گذرد و هنوز وضع بنا استحکام و فضای آن هر بیننده ای را حیران می کند.
پس از حمله افغان ها به اصفهان در سال ۱۱۳۴ هجری قمری و انقراض دولت صفوی این کاروانسرا آسیب زیادی دید ولی در زمان ظل السلطان حاکم وقت قاجار در اصفهان، این بنا بازسازی و برای استقرار سواره نظام سربازان وی از آن استفاده شد.
تا سال ۱۳۰۲ هجری این محل کاربری نظامی داشت و سپس به عنوان انبار قند و شکر از آن استفاده شد. بین سال های ۱۳۱۰ تا ۱۳۳۰ در نزاعی که بین طلاب مدرسه چهارباغ و آقای پاقلعه ای در گرفت، موقوفه مدرسه به تملک سیدالعراقین درآمد و بعد از آن یکی از تجار اصفهان به نام مثقالی با ارایه اسناد جعلی ادعای مالکیت کاروانسرا را مطرح کرد.
مدت ها عدلیه اصفهان و تهران گرفتار کشمکش ها بودند تا اینکه بالاخره عدلیه رای موقوفه بودن کاروانسرا را صادر کرد.
●کاروانسرا، مهمانسرا می شود
در سال ۱۳۳۶ شمسی دولت وقت تصمیم گرفت تا با توجه به افزایش سفر جهانگردان و گردشگران خارجی به اصفهان و نبود امکانات اقامتی مناسب در این شهر، این کاروانسرا را به یک هتل بین المللی تبدیل کند.
بر این اساس اجاره نامه ای بین بیمه ایران و اداره اوقاف اصفهان در اسفندماه این سال منعقد شد که بر اساس آن، بیمه ایران موظف شد به هزینه خود مهمانخانه ای در مورد اجاره بسازد.
در اجاره نامه این کاروانسرا تاکید شده که تمام اعیانی که به وسیله شرکت بیمه ساخته شود، متعلق به شرکت مذکور است. علاوه بر این نقشه مهمانخانه و عملیات ساختمانی باید با قانون عتیقات از لحاظ ابنیه تاریخی مغایرت نداشته باشد.
چند ماه بعد از قرارداد مراسم کلنگ زنی این مجموعه با نام «هتل شاه عباس» انجام و عملیات ساختمانی آن شروع شد که با این کار این بنای تاریخی از تخریب و انهدام جدی نجات یافت.
در بازسازی کاروانسرا دو هدف حفظ و اصالت نمای بیرون و تبدیل حجره های کاروانسرا به اتاق اقامتی مناسب مورد توجه قرار گرفت. بر این اساس ابتدا دیوارها و سقف ها بازسازی و اجزای آسیب دیده مهار و قالب بندی شد.
از خشت خام و آجر و بتون برای تقویت استحکام بنا و برای بازسازی بنا از طرح های اصیل ایرانی استفاده شد. آرایش داخلی بنا نیز به گونه ای طراحی شد که بیانگر جلوه های اصیل هنر ایرانی باشد.
تزئین نمای داخلی مهمانسرا را گروهی ۱۵۰نفری به نام گروه هنری مهر که زبده ترین و برجسته ترین هنرمندان طراح، نقش پرداز گچبر مشبک ساز و آیینه کار اصفهانی بودند، انجام دادند و سرانجام بازسازی کاروانسرا در سال ۱۳۴۵ خورشیدی به پایان رسید.
هم اکنون مهمانسرای عباسی اصفهان به لحاظ پیشینه تاریخی سیصد ساله و ویژگی کاربردی و نیز آثار هنری ارزشمندی در قالب هنرهای اسلامی و ایرانی به عنوان یک موزه گرانبها و کهن ترین هتل دنیا شهرت دارد.
●معماری مهمانسرای عباسی
مهمانسرای عباسی با ۲۳۱ باب اتاق، سوئیت و آپارتمان که مطابق با استانداردهای بین المللی ساخته شده اند، سالانه پذیرای دهها هزار مهمان و گردشگر داخلی و خارجی از اقصی نقاط جهان و همچنین دهها هیات از میهمانان عالی رتبه سیاسی و شخصیت های بین المللی است. در ۴۰ سال گذشته بیش از ۱۵۰ شخصیت مطرح جهان در این هتل اقامت داشتند که قرار است مجموعه این اطلاعات به صورت کتاب منتشر شود.
سوئیت های این هتل به سبک معماری صفوی و قاجار با فضایی رویایی، مقرنس های زیبا، دیوارنگاری و مذهب است که معماری عصر خود را برای مهمانان تداعی می کند.
از بخش های قابل توجه این مهمانسرا رستوران ها و تالارهای متعدد آن است که برای هر یک به نام یکی از بناهای مشهور اصفهان نامگذاری و تزئینات هر یک شبیه به آن اثر انتخاب شده است.
تالارهای چهلستون، عالی قاپو، زرین، نقش جهان و فیروزه از جمله تالارهای پذیرایی این مهمانسرا هستند.
رستوران و محیط باز چشم انداز به گونه ای است که میهمانان می توانند علاوه بر استفاده از امکانات رستوران، از بام مهمانسرا شهر زیبای اصفهان و بنای باشکوه آن را نظاره کنند.
چایخانه سنتی مهمانسرا واقع در ضلع شمالی باغ، به عنوان نخستین چایخانه سنتی جهان به شمار می رود. همچنین موزه دایمی قرآن های خطی مهمانسرا از باارزش ترین و دیدنی ترین بخش های این مجموعه است.
این مهمانسرا به دلیل دارا بودن تالارهای متعدد همه ساله برگزار کننده صدها همایش علمی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی و بین المللی است.
از جمله اجلاس مهمی که در سال های اخیر در مهمانسرا برگزار شده می توان به اجلاس بین منطقه ای حاکمیت های فکری و معنوی، سمینار بین المللی هنر اسلامی، نخستین اجلاس وزرای جهانگردی کشورهای اسلامی و یکصدوسی وپنجمین اجلاس وزرای نفت اپک اشاره کرد.
●چرا مهمانسرا ثبت جهانی نمی شود؟
«بختیار حدادی» مدیرعامل مهمانسرای عباسی در خصوص اینکه چرا این هتل به عنوان قدیمی ترین هتل جهان ثبت نمی شود، به میراث خبر گفت: «مهمانسرا در سال هایی که مورد بازسازی قرار گرفت، ثبت میراث ملی ایران شد اما هنوز هیچ تلاشی از سوی مسئولان میراث فرهنگی برای ثبت جهانی آن انجام نشده است.»
وی تاکید کرد: « اینکه مهمانسرای عباسی، قدیمی ترین هتل جهان است، موضوعی است که اخیرا مورد توجه قرار گرفته است.»
وی یادآور شد: «در جست وجویی که در سایت های اینترنتی صورت گرفت، مشخص شد که تنها چند هتل با قدمت ۱۳۰ تا ۱۴۰ سال در جهان وجود دارد که قابل رقابت با هتل ۳۲۰ ساله عباسی نیست.»
به گفته وی، برای نمونه هتل فوجیای ژاپن ۱۱۰ سال قدمت دارد که هنوز شکل سنتی خود را حفظ کرده است اما هتل عباسی اصفهان ۳۲۰ سال قدمت دارد که نقاشی های قدیمی و سنتی آن به همان شکل حفظ شده است.
حدادی گفت: «ثبت جهانی این اثر، باید از سوی مسئولان میراث فرهنگی و گردشگری دنبال شود زیرا که در حوزه وظایف آنان می گنجد.»
وی در پاسخ به اینکه آیا پیشنهاد ثبت جهانی این اثر از سوی مسئولان هتل به صورت رسمی به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ارایه شده است، گفت: «این بحث تنها به صورت شفاهی بین مسئولان مطرح شده و هنوز شکل مکتوب به خود نگرفته است.»
حدادی گفت: «اگر این بحث جدی شود، می توان این پیشنهاد را به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری داد تا در این زمینه تحقیقات لازم را انجام داده و به صورت مستند به یونسکو منتقل شود.»
وی تصریح کرد: «نگهداری بنای هتل، نقش ها و طرح های به جا مانده از عهد صفوی و قاجاریه در این هتل به قدری زیاد است که توانی برای پیگیری مسایل تبلیغاتی برای هتل و نیز ثبت این این باقی نگذاشته است.»
«نگهداری یک هتل مدرن غیر از هزینه های آن هیچ دغدغه ای را متوجه مسئولان آن نمی کند، اما نگهداری یک «هتل موزه» که همه جای آن پر از نقاشی به سبک های مختلف هنری و آثار ملی است، نیازمند صرف هزینه فراوان، نگهداری از آثار به شکل موجود و حفظ و بقای آن برای نسل های آینده را به دنبال دارد.»
مدیرعامل مهمانسرای عباسی تاکید کرد: «شرط نگهداری از یک بنای تاریخی حفظ کاربری آن است تا از تخریب آن جلوگیری شود. اگر این هتل بخواهد بدون استفاده گردشگران تنها به عنوان موزه استفاده شود، حتی یک دهه هم دوام نمی آورد و به زوال می رود.»
«برای نمونه علت تخریب سریع عمارت عالی قاپو، چهلستون و سایر بناهای تاریخی در سال های گذشته به این دلیل بوده که هرگز از آنان استفاده نکردند و به همین دلیل لزومی برای صرف هزینه برای بازسازی و نگهداری وجود ندارد.»
وی گفت: «مسئولان این مهمانسرا تاکید دارند که این مجموعه همواره به صورت یک مهمانسرا مورد استفاده قرار گیرد تا از بنا در برابر تخریب حفاظت شود.»
